این در حالی است که یکی از عناصر اصلی این تلاش‌ها که در سال‌های اخیر برای دستیابی به این هدف تلاش کرده است به دلیل بازنشستگی از این تلاش‌ها کناره‌گیری کرده است.
محمد هادی نژادحسینیان با سابقه وزارت و حضور در گروه دیپلماتیک کشور به عنوان نماینده ایران در سازمان ملل نقش کامل و مؤثری در تحولات پرونده صادرات گاز ایران داشت که عدم حضور وی و پیش‌بینی پیامد‌های آن در این نوشته بررسی شده است.
با کناره‌گیری محمد هادی‌نژاد حسینیان، معاون بین‌المللی وزارت نفت از مسئولیت، این سؤال می‌تواند مطرح باشد که با این رویداد پیچیدگی مذاکرات ایران با طرف‌های خارجی بیشتر خواهد شد و یا این مذاکرات در واقع به مراحل نهایی خود نزدیک می‌شود.
دو طرح مهم صادرات گاز ایران که در سال‌های اخیر سر و صدای زیاد پیرامون آنها بوده و به دلیل ارزش آن و حجم بالای سرمایه‌گذاری از اهمیت برخوردار است طرح‌های صادرات گاز ایران به آسیا و اروپا است که هر دو مراحل مذاکره را می‌گذرانند و هر دو طرح از نبود یک دیپلمات و کارشناس باسابقه ایرانی که می‌توانست در مذاکرات تصمیم‌های حیاتی بگیرد محروم می‌شوند. این رویداد در واقع می‌تواند تأخیرهای بیشتر را پیش آورد و یا به توافق‌های خام و بحث‌انگیز منجر شود.
طرح خط لوله صادرات گاز ایران به پاکستان و هند که از سال 1993 مطرح شده است و گوشه چشمی نیز به کشورهای شرق دور و چین نیز دارد ، در صورت عملی شدن می‌تواند به یک منبع مهم تأمین انرژی کشورهای این منطقه تبدیل شود. این طرح به رغم سابقه طولانی و اندوخته فراوانی از مذاکرات و توافق‌های اولیه هنوز طرحی روی کاغذ است و گامی به سوی عملیاتی شدن برنداشته است.
طرح صادرات گاز ایران- اروپا نیز که ایده آن از سال‌های قبل از انقلاب وجود داشته و طرح صادرات گاز ایران به ترکیه به همین دلیل اجرایی شد نیز به رغم تفاهم‌نامه‌ای که در سال 2004 میان شرکت نفت ایران و یک شرکت اتریشی به امضا رسیده است هنوز پیشرفت قابل قبولی نداشته و این طرح نیز تنها بر کاغذ نقش دارد و به مرزهای عملیاتی شدن نرسیده است.
به رغم موانع مختلفی که پیشرفت هر دو طرح را با کندی مواجه کرده است، خروج نژادحسینیان از حلقه ایرانی مذاکره‌کنندگان تحول مهمی به نظر می‌رسد. در مذاکرات با طرف‌های آسیایی به طور معمول مسئله اصلی قیمت است، چرا که این کشورها از توان مالی اندکی برخوردارند و خواهان قیمت‌های پایین هستند. این مسئله در جبهه اروپایی با مشکلات سیاسی بیش از دیگر عوامل درگیر دست به گریبان است.
تنش‌های روابط خارجی ایران با کشورهای غربی به رهبری آمریکا در زمینه‌های گوناگون که در غالب پرونده هسته‌ای خود را نشان داده است فشارهای بین‌المللی هزینه روابط اقتصادی کشورمان با دیگر کشورها را بالا برده است . این مسئله در مذاکرات صادرات گاز ایران به دیگر کشورها نیز تأثیر دارد و اثر آن در طرح اروپایی بیشتر است.
در مذاکرات آسیایی اگر اندکی در مورد قیمت نرمش نشان داده شود، احتمال توافق به رغم همه فشارهایی که از سوی آمریکا اعمال می شود، وجود دارد. کشور هند و پاکستان به دلیل جمعیت بالا به شدت به انرژی در آینده نیازمندند و با شرایط جاری منبع اصلی و امن این نیاز ایران است و هیچ منبع جایگزینی در این منطقه نیست.
قطر با قراردادهای موجود و قراردادهای آینده دیگر امکان تأمین گاز ندارد و مسیر خط لوله ترکمنستان طولانی و پرخطر است.
در میان همه گزینه‌ها تنها مسیر عملی و قابل قبول مسیر ایران است که به امنیت آن می‌توان امیدوار بود، در عین حال ایران نیز در میان دو گزینه اروپایی و آسیایی تنها یکی را می‌تواند عملی کند و با توجه به رشد بالای مصرف داخلی دیگر گازی برای صادرات نخواهد داشت که به دو منطقه صادر کند.
اگر کناره‌گیری هادی نژادحسینیان را به طور مستقیم به رقابت‌های دو طرف آسیایی و اروپایی مذاکرات مربوط ندانیم خروج وی در تحولات آینده این مذاکرات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که پیشرفت در یکی از دو جبهه مذاکرات و توقف در دیگری پاسخ روشنی به این تحول است.
با توجه به شرایطی که کشور در حال حرکت به سوی آن است و تحولاتی که در پیش خواهد بود به نظر می‌رسد که با مذاکره‌کنندگان آسیایی بتوان به پیشرفت قابل ملاحظه‌ای رسید.
طرف‌های آسیایی تنها با تخفیف قیمتی گام‌های سریع‌تری به سوی یک قرارداد در زمینه صادرات گاز برخواهند داشت.
با این پیش‌فرض‌ها بعید به نظر نمی‌رسد که توافق‌های مهم و مؤثر در خط لوله صلح در پیش باشد و در این زمینه در هفته‌های آینده تحول مهمی رخ دهد.
انتشار گزارش‌هایی از گرایش طرف‌های اروپایی به وارد کردن روسیه به طرح خط لوله نابوکو کاهش امید اروپا به شرکت مؤثر ایران در این طرح را تقویت کرد، چرا که طرف‌های اروپایی افزوده شدن گاز ایران به این مسیر صادراتی را به آینده موکول کرده‌اند.
در ماه‌های اخیر تلاش هایی نیز برای توافق‌هایی در مورد صادرات گاز ایران به امارات در حال شکل‌گیری است و پیشرفت این طرح و ورود طرح خط لوله صلح به مراحل اجرایی در واقع موجب می‌شود طرح‌های داخلی نیز که با توجه به این تحولات در داخل کشور در حال اجراست سرعت گیرد وکشور در زمینه صادرات گاز به آسیا فعال شود.
طرح‌های گازی
با این تحول طرح‌هایی که برای تولید و صادرات گاز در کشور پیش‌بینی و در حال برنامه‌ریزی است نیز سرعت می‌گیرد و طرح‌های صنعت نفت کشور که از حدود یک سال از تحرک قابل توجهی برخوردار نبوده، سرعت می‌گیرد.
از جمله این طرح‌ها فاز دوازده پارس جنوبی است که گاز آن برای صادرات از طریق خط لوله صلح در نظر گرفته شده سرعت خواهد گرفت. علاوه بر این طرح خط لوله انتقال گاز به شرق کشور که قرارداد آن در سال جاری امضا شد و علاوه بر انتقال گاز به منطقه سیستان و بلوچستان بخشی از گاز صادراتی به پاکستان و هند را نیز انتقال می‌دهد با سرعت بیشتری ادامه خواهد یافت و احتمال افزایش ظرفیت آ برای انتقال حجم بیشتری گاز در قالب طرح موجود و یا طرح جدیدی که باید مناقصه آن برگزار و یا بر ترک مناقصه پیمانکار آن مشخص شود به اجرا گذاشته شود.
این تحول با توجه به این که در سال‌های اخیر طرح مهم و قابل توجهی در بخش نفت و گاز کشور اجرا نشده است به رونق مهمی در این بخش منجر خواهد شد. در سال‌های اخیر به رغم حضور شرکت‌های مهم خارجی در مناقصه‌های نفتی کشور هیچ یک از این شرکت‌ها تاکنون موفق به امضای یک قرارداد مهم در صنعت نفت ایران نشده است.
در حال حاضر، طرح‌هایی که در پارس جنوبی قراردادهای آن پیش از این امضا شده بدون وقفه در حال اجرا است.مهمترین طرح‌های موجود طرح فازهای نه و ده و شش، هفت و هشت است که با مشارکت پیمانکاران داخلی و خارجی در حال اجرا است.
تعیین تکلیف قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان و هند می‌تواند مراحل اجرای طرح‌های دیگری را در پارس جنوبی فعال کند و برگزاری مناقصه را سرعت بخشد.
در ماه گذشته، قائم‌مقام وزیر نفت پاکستان اعلام کرد: تهران، اسلام‌آباد و دهلی نو گزارش نهایی مشاور بین‌المللی قیمت‌گذاری گاز را درباره خط لوله صلح، به‌زودی دریافت می‌کنند.
احمد وقار، تأیید کرده که پس از ارائه گزارش قیمت‌گذاری، کارشناسان هر سه کشور این گزارش را بررسی و نظر خود را درباره آن اعلام می‌کنند.مقام‌های رسمی سه کشور نیز پس از دریافت نظر کارشناسان خود، بر سر شرایط گزارش مشاور قیمت‌گذاری، در نشست سه جانبه‌ای که اکتبر امسال در تهران برگزار می‌شود گفت‌وگو خواهند کرد.
هر سه کشور در نشست پیشین کمیته کاری سه جانبه در سال جاری میلادی، در دهلی نو موافقت کردند که یک شرکت مشاور بین‌المللی را برای حل مشکل قیمت‌گذاری گاز در این پروژه به کار گیرند. ایران خواستار ارتباط قیمت گاز با قیمت نفت خام در بازار جهانی است، در حالی که خریداران (پاکستان و هند) می‌خواهند محدوده‌ای قیمتی را برای مشخص کردن حداقل و حداکثر قیمت برای گاز در این پروژه، تعیین کنند.
بر اساس تفاهم سه‌جانبه، شرکت بین‌المللی «گفنی کلاین» برای مطالعه چگونگی تعیین قیمت در پروژه خط لوله صادرات گاز «ایران- پاکستان- هند» انتخاب شده است که به گفته مشاور وزیر نفت پاکستان، پیش‌بینی می‌شود نتیجه این مطالعه در یک هفته آینده آماده و تا ده روز آینده به مقام‌های هر سه کشور ارائه شود.
به گفته محمدهادی نژادحسینیان، طرف‌های ایران در طرح خط لوله صلح، خواهان خرید گاز به نصف قیمت پیشنهادی ایران هستند. ایران پیشنهاد کرده است که قیمت گاز صادراتی ده درصد قیمت روز نفت در بازارهای جهانی باشد.
به گفته وی، چنانچه هند و پاکستان برای دریافت گاز در پروژه خط لوله صلح، به توافق نرسند، ایران فروش گاز به اروپا و دیگر خریداران را به آنها اولویت خواهد داد.
یک مقام رسمی ارشد در وزارت نفت و منابع طبیعی پاکستان نیز اعلام کرده است که موضوع احداث خط لوله صادرات گاز «ایران- پاکستان» به طور مستقل و موازی با مذاکرات خط لوله صلح، پیگیری می‌شود و اگر هند به هر دلیلی، به این پروژه نپیوندد، پاکستان با قیمتی که مورد قبول هر دو طرف باشد، پروژه خط لوله صادرات گاز ایران را اجرا خواهد کرد.
